Στην Κέα, στην Τήνο, στο Ζάγορι υπάρχουν κάποια παραδοσιακά οικήματα που διατηρώντας την εξωτερική τους όψη βρίσκονται μακριά από τουριστικά κέντρα και επιδιώκουν να λειτουργούν ως ησυχαστήρια που επαναπροσδιορίζουν το νόημα των διακοπών και της ανάπαυλας.
Ο αρχιτέκτονας που έχει διαμορφώσει τους σύγχρονους αλλά λιτούς εσωτερικούς τους χώρους πιστεύει πως η γοητεία τους έγκειται στο ότι εντός τους ανακαλύπτει κανείς έναν νέο τρόπο «μοναστικής» διαβίωσης που έχει λυτρωτικό χαρακτήρα.
Η λιτότητα κτισμάτων όπως οι καθοικιές της Κέας και της Τήνου -που χρησιμοποιούνταν μέχρι πριν έναν αιώνα από αγρότες και κτηνοτρόφους των νησιών- συντηρείται και συμβάλει στην σημερινή τους χρήση. Οι περιορισμοί που επιβάλλει το παρελθόν αυτών των οικημάτων είναι αυτοί οι οποίοι γεννάνε και τις ιδέες για την διαμόρφωση τον εσωτερικών τους χώρων που αναλαμβάνει το αρχιτεκτονικό γραφείο του Ιωάννη Εξάρχου.
«Μέσα από αυτούς τους περιορισμούς, τους οποίους σεβόμαστε και αφορούν την υλικότητα, την κλίμακα και εν γένει τα μεγέθη τους, γεννιέται ο νεωτερισμός. Όταν η χρήση διαφοροποιείται σε σχέση με την πρότερη κατάσταση τότε αναπτύσσονται νέες κινήσεις, προστίθενται νέες λειτουργίες, δημιουργούνται νέες χωρικές εμπειρίες που ποτέ όμως δεν έχουν ως πρότυπο τους την αστική κατοίκηση και τις ευκολίες που προσφέρει ένα σύγχρονο οίκημα».
Δραστηριοποιείται επαγγελματικά από το 1996 και επίδραση του τοπίου είναι πάντα καταλυτική στα έργα του, είτε πρόκειται για τον οικισμό που περιβάλλει το οίκημα είτε την ίδια την φύση. «Στόχος είναι πάντα η απόκρυψη και όχι η αντίθεση με το περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο θεωρώ πως τα οικήματα αφομοιώνονται και ενσωματώνονται στον τόπο τους και δεν επιβαρύνουν οπτικά το περιβάλλον. Είναι μια γενική διάθεση και στάση απέναντι στην ανθρώπινη δημιουργία η οποία πρέπει να είναι διακριτική, με το λιγότερο δυνατό αποτύπωμα».
Οι χώροι αυτών των παραδοσιακών οικημάτων είναι στενοί με επιμήκεις αναλογίες. Εξ αρχής λοιπόν γίνονται από τον αρχιτέκτονα οι ανάλογες υποχωρήσεις στις ανέσεις που επιζητούμε συνήθως στην αστική διαβίωση.
«Την περίοδο των διακοπών έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε με τις λιγότερες δυνατές ανέσεις, αντιπροτείνοντας την επιστροφή στις βασικές ανάγκες διαβίωσης, ως έναν εναλλακτικό τρόπο κατοίκησης. Είναι τελικά αυτό το οποίο θα προσδώσει το “διάλειμμα”, απομακρύνοντάς μας από τις συνήθειες της καθημερινότητας».
Δίνεται προσοχή στα μεγέθη των αντικειμένων που συμπληρώνουν τον χώρο ενώ οι χώροι των λουτρών και της παρασκευής φαγητού είναι συνήθως αυτοί που δοκιμάζεται μια αποδόμηση στην συνήθη διάταξης τους, όπως εξηγεί ο αρχιτέκτονας. «Υπάρχει σκόπιμη χρήση μιας περιορισμένης παλέτας αδρών υλικών, η οποία έρχεται σε διάλογο με το αποτύπωμα του χρόνου στο υπάρχον κέλυφος, αναδεικνύοντας έτσι την ιδέα του ημιτελούς».
Ο Ιωάννης Εξάρχου θεωρεί πως μια αρχιτεκτονική πρόκληση είναι το να επιλύει κανείς μικρά σχήματα διαβίωσης αφού η εργονομική επίλυση είναι από μόνη της ένα ξεχωριστό πεδίο έρευνας. «Η διαδικασία της αφαίρεσης είναι δύσκολη και απαιτεί θυσίες, ωστόσο τα οφέλη που προσφέρει στην ποιότητα διαβίωσης, αντισταθμίζουν την έλλειψη ανέσεων και ευκολιών. Πάντα στο μυαλό μου στριφογυρίζει μια φράση του Περικλή Γιαννόπουλου την οποία ανακαλούσαν οι δάσκαλοι μου στο Πολυτεχνείο: “Ο βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος”».
Η υπαίθρια διαβίωση στα οικήματα αυτά είναι άμεσα συνδεδεμένη και εξαρτημένη από την εσωτερική διαβίωση, από τη στιγμή που το εξωτερικό τους τμήμα λειτουργεί σαν μια προέκταση του εσωτερικού. «Οφείλουμε να δοκιμάζουμε και να πειραματιζόμαστε με νέους τρόπους δόμησης και ταυτόχρονα να εξερευνούμε πόσο μπορούμε να απαλλαγούμε από συνήθειες και ακαμψίες στον τρόπο διαβίωσης. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε πραγματικά να αναβαθμίσουμε την ποιότητα της ζωής μας με λιγότερα και οικονομικότερα μέσα».
Κατά τον ίδιο, ο ιδιωτικός χώρος οφείλει να είναι κατ’ αρχάς εύχρηστος και εργονομικός, η απλοποίηση των αναγκών και η ιεράρχηση τους βελτιώνουν την ποιότητα διαβίωσης μας. Και εκεί είναι που έρχεται η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. «Η εικόνα και η χρήση που προτείνουμε, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχει κάποια σχέση με την πρότερη κατάσταση. Ωστόσο, το μάθημα που μας προσφέρει η παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι πως το μικρό και το λίγο δεν είναι απαραίτητα το ευτελές ή το ελλιπές. Αυτό το μικρό, μπορεί να είναι το αρκετό, το αναγκαίο».
Είτε πρόκειται για αποκατάσταση και αναδιοργάνωση κάποιου παλαιού κελύφους, είτε πρόκειται για την διαρρύθμιση ενός διαμερίσματος, είτε για μια νέα κατασκευή κύριο ρόλο παίζει ο αρχικός σχεδιασμός. «Στην Ελλάδα συνηθίζεται ο σχεδιασμός να διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα σε αντίθεση με την κατασκευή που μακρηγορεί. Όταν αυτά τα δύο μεγέθη αντιστραφούν, τα οφέλη τόσο για την ποιότητα διαβίωσης, την υπεραξία που αποκτά το εγχείρημα αλλά και το τελικό κόστος, είναι σημαντικά».
Κείμενο: Ζωή Παρασίδη
Φωτογραφίες: Σύλβια Διαμαντοπούλου, Τζούλια Κλήμη