Ίμια: Οι τρεις Έλληνες που έχασαν την ζωή τους για την προστασία του νησιού
Είναι μια ιστορία από το παρελθόν που σπαράζει καρδιές, αφού τρεις νέοι άνθρωποι έχασαν την ζωή τους, την ώρα που υπηρετούσαν για την πατρίδα και την προστασία των Ιμίων.
Τον Ιανουάριο του 1996, Ελλάδα και Τουρκία έφτασαν πολύ κοντά στο να προκληθεί ένοπλη ναυτική σύρραξη, η οποία, ωστόσο, αποφεύχθηκε τελευταία στιγμή, κατόπιν παρέμβασης των ΗΠΑ.
Αφορμή της κρίσης ήταν η αμφισβητούμενη, από την Τουρκία, εγκυρότητα ενός προσαρτήματος της Ιταλοτουρκικής Σύμβασης του 1932, που καθόριζε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των Ιταλικών Δωδεκανήσων και των ακτών της Τουρκίας. Η τουρκική κυβέρνηση απέρριψε το προσάρτημα ως νομικά άκυρο, με την αιτιολογία ότι δεν είχε κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών στη Γενεύη. Σύμφωνα με την τουρκική θέση, αυτό σήμαινε ότι η κυριαρχία σε έναν άγνωστο αριθμό μικρών νησίδων και βραχονησίδων στα Δωδεκάνησα παραμένει απροσδιόριστη και πρέπει να καθοριστεί με κάποια καινούργια σύμβαση.
Η ελληνική πλευρά υποστήριξε ότι το εν λόγω προσάρτημα παραμένει έγκυρο και ότι το επεισόδιο εντάσσεται στο πλαίσιο της αμφισβήτησης – κυρίως μετά την μεταπολίτευση – από την Τουρκία μέρος των θαλασσίων και εναέριων συνόρων της Ελλάδος και τώρα, προκαλώντας την κρίση των Ιμίων, ουσιαστικά επιχειρεί να δημιουργήσει ένα καθεστώς «Γκρίζων Ζωνών» για κάποιες βραχονησίδες.
Η κρίση που είχε ξεσπάσει σχετικά με το ζήτημα των Ιμίων
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι, το 2009, στα πλαίσια των πολιτικών συγκρούσεων μεταξύ της κυβέρνησης Ερντογάν με την αντιπολίτευση για το θέμα του πολιτικού ανοίγματος προς τους Κούρδους, αποκαλύφθηκε στον τουρκικό τύπο πως, την περίοδο εκείνη, ο τότε μόνιμος υφυπουργός εξωτερικών της Τουρκίας, Ονούρ Οϊμέν, απέκρυψε κρυπτογραφημένο μήνυμα του πρέσβη της Τουρκίας στην Ιταλία, σύμφωνα με το οποίο, οι Ιταλοί αποδείκνυαν στην Τουρκία ότι οι βραχονησίδες έχουν παραχωρηθεί στην Ελλάδα.
Οι τουρκικές εφημερίδες είχαν κατηγορήσει ανοικτά τον Ονούρ Οϊμέν ότι είναι υπεύθυνος για την κρίση στα Ίμια. Σύμφωνα, μάλιστα, με την εφημερίδα Σαμπάχ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας, Λαμπέρτο Ντίνι, είχε στείλει στην Άγκυρα το τηλεγράφημα για την ελληνικότητα των νήσων, ο Οϊμέν, όμως, φέρεται να απέκρυψε αυτή την πληροφορία από την Τανσού Τσιλέρ και τον Ντενίζ Μπαϊκάλ. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο Οϊμέν ήταν ο άνθρωπος μέσω του οποίου η Αθήνα και η Ουάσινγκτον επικοινωνούσαν με την Άγκυρα!
Σήμερα, ο ίδιος εκτιμά ότι, τη νύχτα της κρίσης, η επιστροφή στο «status quo ante» ήταν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για όλες τις πλευρές.
Στην Ελλάδα, την εποχή της κρίσης αυτής, πρωθυπουργός ήταν ο Κώστας Σημίτης, Υπουργός Εξωτερικών ο Θεόδωρος Πάγκαλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης ο Γ. Αρσένης και Αρχηγός ΓΕΕΘΑ ο ναύαρχος Χ. Λυμπέρης.
Η κρίση των Ιμίων κορυφώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου 1996
Η κρίση των Ιμίων κορυφώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου 1996, σε μια εποχή που η κυβέρνηση Σημίτη έκανε τα πρώτα της βήματα. Τις τελευταίες ώρες της κρίσης, τρεις Έλληνες αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού έχασαν την ζωή τους, όταν το ελικόπτερο όπου επέβαιναν, κατέπεσε στην θάλασσα. Το ατύχημα αποδόθηκε σε τεχνικά αίτια και την κόπωση του πληρώματος.
Η τουρκική πλευρά δεν ανέφερε απώλειες.
Το καθεστώς που επικρατούσε στις βραχονησίδες των Ιμίων
Τα Ίμια (Καρντάκ στα τουρκικά) είναι δύο μικρές ακατοίκητες βραχονησίδες μεταξύ του νησιωτικού συμπλέγματος των Δωδεκανήσων και των νοτιοδυτικών ακτών της Τουρκίας. Απέχουν 3,8 ναυτικά μίλια από το Μποντρούμ (Αλικαρνασσός) της Τουρκίας, 5,5 ν.μ. από την Κάλυμνο και 2,5 ν.μ. από το πλησιέστερο ελληνικό έδαφος, τη βραχονησίδα Καλόλιμνος.
Οι βραχονησίδες αυτές, όπως και όλα τα Δωδεκάνησα, εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σύμφωνα με το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10-12-1947), όπου η Ιταλία εκχώρησε στην Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τις νήσους της Δωδεκανήσου απαριθμούμενες: Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω και Καστελόριζο, ως και τις παρακείμενες νησίδες.
Σε προγενέστερη, μάλιστα, διμερή σύμβαση του 1932, ανάμεσα στην Ιταλία και την Τουρκία, τα Ίμια συμπεριλαμβάνονταν σε χάρτη με τα ιταλικά εδάφη. Αργότερα, καθώς όλες οι ιταλικές κτήσεις επί της Δωδεκανήσου πέρασαν στην ελληνική κυριότητα, ομοίως και τα Ίμια ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος. Το Τουρκικό κράτος είχε αποδεχτεί το καθεστώς επικυριαρχίας της Ελλάδας στα νησιά αυτά.
Σύμφωνα με το άρθρο 189 του Κ.Δ.Ν.Δ., εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων δικαίωμα για παροχή επιθαλάσσιας αρωγής δίδεται μόνο στα υπό ελληνική σημαία ρυμουλκά ή ναυαγοσωστικά.
Τα βήματα που οδήγησαν στην κρίση των Ιμίων
15 Ιανουαρίου 1996: Παραιτείται ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος και νοσηλεύεται στο «Ωνάσειο».
16 Ιανουαρίου 1996: Το Υπουργείο Εξωτερικών, αντιλαμβανόμενο το παιγνίδι των Τούρκων, ζητά αυξημένα μέτρα επαγρύπνησης στην περιοχή των Ιμίων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
19 Ιανουαρίου 1996: Η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ εκλέγει νέο πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη.
Στις 25 Δεκεμβρίου 1995, το τουρκικό φορτηγό πλοίο Φιγκέν Ακάτ προσάραξε σε αβαθή ύδατα κοντά στη Μικρή Ίμια (Ανατολική) και εξέπεμψε σήμα κινδύνου. Το λιμεναρχείο Καλύμνου –το πλησιέστερο στην περιοχή– διέθεσε ρυμουλκό για να αποκολλήσει το τουρκικό πλοίο, αλλά ο πλοίαρχος αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή και άρα οι τουρκικές αρχές είχαν την αρμοδιότητα να του προσφέρουν βοήθεια.
Στις 26 Δεκεμβρίου, το λιμεναρχείο ενημέρωσε την αρμόδια διεύθυνση του υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο, μέσω του Γραμματέα της ελληνικής πρεσβείας στην Άγκυρα, Γιάννη Παπαμελετίου, ειδοποίησε τον Γραμματέα της Διεύθυνσης Ελληνικών Υποθέσεων του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών Τσινάρ Εγκίν ότι, εάν δεν παρέμβαινε ρυμουλκό, το τουρκικό πλοίο θα κινδύνευε.
Στις 27 Δεκεμβρίου, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών ενημερώνει την ελληνική πρεσβεία ότι, ανεξαρτήτως του ποιος θα ανελάμβανε τη διάσωση του πλοίου, υπήρχε γενικότερα θέμα με τα Ίμια.
Τελικά, στις 28 Δεκεμβρίου, δύο ελληνικά ρυμουλκά αποκόλλησαν το τουρκικό φορτηγό και το οδήγησαν στο λιμάνι Κιουλούκ της Τουρκίας.
Στις 29 Δεκεμβρίου, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών επιδίδει διακοίνωση στο αντίστοιχο ελληνικό, όπου αναφέρεται ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι καταχωρημένες στο κτηματολόγιο Μουγκλά του νομού Μπόντρουμ (Αλικαρνασσού) και ανήκουν στην Τουρκία.
‘Ιμια: Η Τουρκία θέτει θέμα ιδιοκτησίας των νησιών.
Ιανουάριος 1996: Η κρίση
Ο τότε δήμαρχος της Καλύμνου, Δημήτρης Διακομιχάλης, θορυβημένος από το γεγονός ότι η Τουρκία εγείρει εδαφικές αξιώσεις στα Ίμια, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή Καλύμνου Γ. Ριόλα και δύο κατοίκους του νησιού μετέβη στις βραχονησίδες και, στις 25 Ιανουαρίου 1996, ύψωσε την ελληνική σημαία στη Μικρή Ίμια, ενώ, την επόμενη μέρα, υψώθηκε η σημαία και στην άλλη βραχονησίδα.
Τα τουρκικά τηλεοπτικά κανάλια μετέδωσαν εικόνες με την ελληνική σημαία υψωμένη στα Ίμια, κάτι που προκάλεσε «σάλο» στην κοινή γνώμη της Τουρκίας. Δύο δημοσιογράφοι της εφημερίδας Χουριέτ στη Σμύρνη, μετέβησαν με ελικόπτερο στις 27 Ιανουαρίου στη Μικρή Ίμια, υπέστειλαν την ελληνική σημαία και ύψωσαν την τουρκική. Μάλιστα, η όλη επιχείρηση των δημοσιογράφων βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε από το τηλεοπτικό κανάλι που ανήκει στη Χουριέτ.
Την Κυριακή το πρωί, στις 28 Ιανουαρίου 1996, το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού «Αντωνίου» κατέβασε την τουρκική σημαία και ύψωσε την ελληνική, παραβαίνοντας την πολιτική εντολή που ήταν μόνο να υποσταλεί η τούρκικη σημαία. Το ίδιο βράδυ, Έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάστηκαν στη Μικρή Ίμια από το περιπολικό «Πυρπολητής», προκειμένου να φυλάξουν τη σημαία κατά τις νυχτερινές ώρες και να επιστρέψουν στο σκάφος τους πριν την ανατολή του ηλίου. Το μεσημέρι της Δευτέρας, ο σχεδιασμός άλλαξε και αποφασίστηκε η συνεχής φύλαξη της σημαίας, οπότε οι βατραχάνθρωποι επέστρεψαν στη βραχονησίδα.
Το απόγευμα της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου, ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, στις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή, στέλνει μήνυμα προς την Τουρκία, ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση η Ελλάδα θα αντιδράσει «άμεσα και δυναμικά».
Την Τρίτη 30 Ιανουαρίου, η πρωθυπουργός της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ δηλώνει κατηγορηματικά μέσα στην Τουρκική βουλή ότι, την επόμενη ημέρα, η ελληνική σημαία και ο ελληνικός στρατός θα απομακρυνθούν από τα Ίμια.
Στις 31 Ιανουαρίου και ώρα 01:40 Τουρκικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια (Δυτική). Στις 05:30 της ίδιας ημέρας, ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, που απονηώθηκε από τη φρεγάτα Ναυαρίνο για να διαπιστώσει την πληροφορία παρουσίας Τούρκων στη βραχονησίδα, κατέπεσε κατά την επιστροφή του στη φρεγάτα και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός, σκοτώθηκαν.
Ημερολόγιο 31ης Ιανουαρίου 1996
- 00:00 Συγκαλείται σύσκεψη στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, φθάνει καθυστερημένα, επειδή παίρνει μέρος σε τηλεοπτική εκπομπή.
- 01:40 Στο ΓΕΕΘΑ καταφθάνουν πληροφορίες ότι τούρκοι κομάντος αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια.
- 04:30 Ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού απονηώνεται από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» για να επιβεβαιώσει την πληροφορία. Επικρατούν άσχημες καιρικές συνθήκες.
- 04:50 Το πλήρωμα του ελικοπτέρου αναφέρει ότι εντόπισε περί τους 10 τούρκους κομάντος με τη σημαία τους. Δίνεται εντολή να επιστρέψει στη βάση του και, ενώ πετά μεταξύ των βραχονησίδων Πίτα και Καλόλιμνος, αναφέρει βλάβη και χάνεται από τα ραντάρ. Αργότερα θα ανασυρθούν νεκρά και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός, σκοτώθηκαν.
- 06:00 Οι Αμερικανοί, διά του Υφυπουργού Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, επιβάλλουν και στις δύο πλευρές τη θέληση τους. «No ships, no troops, no table-flags», διαμηνύουν ή σε πιο κομψή διπλωματική γλώσσα απαιτούν να ισχύσει το status quo ante. Μέχρι το μεσημέρι, τα πλοία, οι στρατιώτες και οι σημαίες είχαν αποσυρθεί από τα Ίμια.
Το αεροπορικό δυστύχημα στα Ίμια που στέρησε τρεις ζωές
Σχετικά με τις αιτίες πτώσης του ελικοπτέρου έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Η επίσημη θέση του Πολεμικού Ναυτικού είναι ότι το ελικόπτερο κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου (Vertigo). Την θέση αυτή υποστήριξε πρόσφατα ο πρώην αρχηγός ΓΕΝ ναύαρχος Αντώνης Αντωνιάδης, αναφέροντας, μάλιστα, πως η τουρκική φρεγάτα Γιαβούζ προσφέρθηκε να βοηθήσει, αλλά πήρε άμεσα από τους πιλότους του ελικοπτέρου αρνητική απάντηση.
Ωστόσο, χωρίς να έχει τεκμηριωθεί μέχρι και σήμερα επίσημα, υπάρχει διαδεδομένη στην Ελλάδα η άποψη ότι το ελικόπτερο καταρρίφθηκε, είτε από το Τουρκικό Ναυτικό είτε από τους τούρκους καταδρομείς που υπήρχαν πάνω στο νησί, και ότι η αληθινή αιτία της πτώσης αποκρύφτηκε, προκειμένου να λήξει η κρίση και να μην οδηγηθούν οι δύο χώρες σε γενικευμένη σύρραξη ή ακόμα και σε πόλεμο.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης υπήρξαν έντονες πιέσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να λήξει το επεισόδιο. Ο αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον ενημερώθηκε πρώτα από την Πρωθυπουργό της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ πως Ελλάδα και Τουρκία ξεκινούν πόλεμο, επειδή δύο Τούρκοι δημοσιογράφοι και κάποιοι Έλληνες βαρκάρηδες συνεπλάκησαν σε έναν βράχο που κατοικούσε μία κατσίκα!
Ο διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ενημερωμένος από τον Αμερικανό πρόεδρο, επικοινώνησε τηλεφωνικά με τους δύο πρωθυπουργούς, οι οποίοι δεσμεύτηκαν να αποσύρουν τις δυνάμεις τους και να υποστείλουν τις σημαίες. Τα πολεμικά σκάφη και οι καταδρομείς των δύο χωρών αποχώρησαν από τις βραχονησίδες το πρωί της 31ης Ιανουαρίου 1996 υπό την επίβλεψη αεροσκαφών του 6ου αμερικανικού στόλου της Μεσογείου.
Η υπόθεση των Ιμίων πήρε διεθνή έκταση
Μιλώντας στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC, με αφορμή τη δημοσίευση του βιβλίου του Έλληνα πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ο Ονούρ Οϊμέν εξήγησε -αναφερόμενος στην παρέμβαση της Ουάσινγκτον- ότι ο κύριος Χόλμπρουκ του τηλεφώνησε αργά το βράδυ και του είπε ότι στην άλλη άκρη της γραμμής είναι ο κύριος Πάγκαλος. «Μιλήσαμε αρκετές φορές και τελικά οι Αμερικανοί μας ενημέρωσαν ότι η Ελλάδα είναι έτοιμη να απομακρύνει τις δυνάμεις της, εάν απομακρυνθούν και οι τουρκικές δυνάμεις», αναφέρει ο Οϊμέν και συνεχίζει: «Ενημέρωσα λοιπόν τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών και την κυβέρνηση. Στη συνέχεια είπα στον κύριο Χόλμπρουκ ότι είμαστε έτοιμοι να αποσύρουμε τις δυνάμεις μας, εάν οι έλληνες αποχωρήσουν πρώτοι. Έτσι έγιναν τα πράγματα».
«Και οι δυο κέρδισαν, δεν μπορούμε να πούμε εμείς ότι είμαστε νικητές», μας είπε ο Ονούρ Οϊμέν.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ή και σχεδιασμένο, η Τουρκία έθεσε ζήτημα «Γκρίζων ζωνών», αμφισβητώντας την κυριαρχία της Ελλάδας σε αρκετά νησιά, συμπεριλαμβανομένων των Ιμίων. Επρόκειτο για την πρώτη τουρκική διεκδίκηση που αφορούσε καθ’ αυτή την κυριαρχία ελληνικού εδάφους.
«Κατά την διάρκεια της κρίσης», αναφέρει ο Αχμέτ Νταβούτογλου, «το γεγονός ότι στους χάρτες που διανεμήθηκαν από το Τουρκικό κράτος στις ευρωπαϊκές χώρες κατά τις εκεί διπλωματικές ενέργειες της Τουρκίας, οι βραχονησίδες εμφανίζονταν να είναι εντός των 12 ναυτικών μιλίων, γεγονός που υποστήριζε τις Ελληνικές θέσεις, προξένησε ασυγχώρητη ζημιά στην Τουρκία. Η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών μονάδων της Τουρκικής κρατικής μηχανής, έβλαψε την Τουρκία».
Γράφει ο Τάκης Κάμπρας