Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου: Η συγκλονιστική ιστορία ζωής που αξίζει να μάθεις
Υπάρχουν άνθρωποι που παρά τις δυσκολίες που τους έφερε η ζωή, κατάφεραν όχι μόνο να τις ξεπεράσουν, αλλά και να ξεπεράσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, καταφέρνοντας σπουδαία επιτεύγματα, επειδή τόλμησαν και πίστεψαν στον εαυτό τους, παρά τις συνθήκες.
Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου τυφλώθηκε στη θερμοκοιτίδα, σπούδασε ψυχολογία και ίδρυσε την πρώτη σχολή για σκύλους-οδηγούς τυφλών στην Ελλάδα
«Παλεύω για μια συμπεριληπτική κοινωνία» λέει στο iefimerida.gr η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου, ψυχολόγος και Πρόεδρος στη Σχολή Σκύλων Οδηγών τυφλών «Λάρα», τη μοναδική τέτοια σχολή στην Ελλάδα που ίδρυσε ένας άνθρωπος τυφλός. Τη συναντήσαμε και μας αφηγήθηκε τη σπουδαία ιστορία της. Μια ιστορία που συγκινεί και εμπνέει.
Τελικά το να μην βλέπεις δεν σημαίνει -με τίποτα- ότι δεν μπορείς να δεις με απίστευτη διαύγεια και καθαρή σκέψη αυτό που πραγματικά θες να είσαι. Καμία φορά τα εμπόδια που συναντάς στη ζωή σού δίνουν μια τεράστια ώθηση για να παλέψεις, να ξεπεράσεις τον εαυτό σου, να νικήσεις, να δεις τον κόσμο με τα μάτια της θέλησης και της ψυχής.
Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Έχασε την όρασή της στη θερμοκοιτίδα όπου μπήκε επειδή γεννήθηκε πρόωρα. Αυτό δεν την εμπόδισε, παρά τις δυσκολίες να παλέψει, να σπουδάσει, να είναι όχι απλώς δημιουργική αλλά να προσφέρει στην κοινωνία ένα ανεκτίμητο έργο: ιδρύοντας στην Ελλάδα την πρώτη σχολή εκπαίδευσης σκύλων που χρησιμοποιούνται ως οδηγοί τυφλών.
Έδωσε στη σχολή το όνομα του πρώτου της σκύλου, της Λάρας (laraguidedogs.gr) και μέσα από αυτήν έχει βοηθήσει πολλούς συνανθρώπους που έχουν τυφλωθεί να ζήσουν μια κοινωνική ζωή όπως την επιθυμούν.
Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου στο νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία, όπου εργάζεται ως ψυχολόγος, με το νέο σκύλο οδηγό της Μπάμπου.
Οι πιο σημαντικοί σταθμοί στη ζωή μου
Η βλάβη στην όραση: Ο μεγαλύτερος σταθμός της ζωής μου είναι η βλάβη στη όραση που υπέστην επειδή γεννήθηκα πρόωρα από ιατρικό λάθος, καθώς υπήρξε κακή παροχή οξυγόνου όταν νοσηλευόμουν στη θερμοκοιτίδα. Η βλάβη που έπαθα λέγεται αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας. Συνέβη και σε άλλα μωρά το ίδιο χρονικό διάστημα στο ίδιο μαιευτήριο αλλά δεν αποδόθηκαν ευθύνες σε κανέναν γιατρό, δικαστικά, εκείνη την εποχή. Η τύφλωση που μου προκλήθηκε, υπήρξε λοιπόν σημαντικός σταθμός στη ζωή μου όμως δεν την άφησα να με προσδιορίσει.
Οι γονείς μου επένδυσαν σε εμένα, σπούδασα, εργάζομαι, κάνω διάφορες δραστηριότητες και παλεύω για μια συμπεριληπτική κοινωνία. Είναι νίκη ότι πλέον μιλάμε για ένα κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας και για ανθρώπους εμποδιζόμενους να ζήσουν όπως οι υπόλοιποι ενώ μπορούν, αρκεί να γίνουν οι απαραίτητες προσαρμογές. Θέλω η συμπερίληψη για την οποία μιλάμε να γίνει επιτέλους πράξη σε όλους τους τομείς.
Δύναμη για να ξεπεράσω τα εμπόδια μου έδωσε η πεποίθησή μου πως αξίζω πολλά και πως κανένας δεν έχει το δικαίωμα να με μειώνει επειδή είμαι τυφλή. Γι’ αυτό και σε ένα παιδί με βλάβη στην όραση θα έλεγα να μάθει να είναι αυτόνομο μέσα κι έξω από το σπίτι. Να κυκλοφορεί με λευκό μπαστούνι, να πιστεύει στον εαυτό του και να κάνει ψυχοθεραπεία πριν να είναι… αργά. Θα του έλεγα επίσης, να διεκδικεί και να μην αφήνει κανέναν να το κάνει να πιστεύει πως μειονεκτεί απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Θα του έλεγα να αναζητήσει ανθρώπους που θα το αγαπούν και θα τους αγαπά…
Η Ιωάννα Μαρία αγκαλιά με τη Μέη, τον σκύλο οδηγό που έχασε πρόσφατα.
Οι σκύλοι οδηγοί: Η πορεία της ζωής μου άλλαξε καθοριστικά όταν πήρα τη Λάρα, τον πρώτο μου σκύλο-οδηγό, το 2003. Με την απόφασή μου να ιδρύσω και τη Σχολή Σκύλων-Οδηγών «Λάρα», τη ζωή μου σημάδεψαν πλέον οι σκύλοι-οδηγοί τυφλών με ό,τι συμπεριλαμβάνει ο όρος: εκπαίδευση, πρόσβαση, αυτονομία, νομοθεσία, δικαιώματα, τύφλωση, αναπηρία…
Φυσικά, σταθμός ζωής ήταν και η Μέη, η δεύτερη σκυλίτσα μου οδηγός, με την οποία συμπορευτήκαμε 12 χρόνια και συνεχίσαμε ό,τι είχαμε ξεκινήσει με τη Λάρα την οποία και διαδέχτηκε: την θεσμοποίηση των σκύλων-οδηγών στην Ελλάδα. Η Μέη, έφυγε από τη ζωή πριν από ένα μήνα, πλήρης ημερών κι αγάπης.
Το Πάσχα, ήρθε στη ζωή μου, ο τρίτος μου σκύλος-οδηγός, ένα αγοράκι, ο Μπάμπου. Και πλέον αν πάνε όλα κατ´ευχήν, θα πορευόμαστε μαζί για τα επόμενα δέκα χρόνια.. Η αίσθηση που έχω, αποκτώντας σταθερά στο χρόνο ένα «αγαθό» όταν το έχω ανάγκη – στην προκειμένη έναν σκύλο-οδηγό τον οποίο πρωτοεισήγαγα στην Ελλάδα και για το οποίο, έχω παλέψει σκληρά, είναι μια αίσθηση ασφάλειας που με κάνει να νιώθω υπερηφάνεια και πληρότητα.
Ο χαμός των γονιών μου: Ο θάνατος και των δυο γονέων μου το 2015 με σημάδεψε επίσης γιατί ήμουν νέα και ήταν πολύ ξαφνικός κι αναπάντεχος.
Ψυχολόγος στο ΕΣΥ! Ο διορισμός μου ως ψυχολόγος στο ΕΣΥ το 2015 μου έφερε την επαγγελματική δικαίωση που διεκδικούσα χρόνια. Αν υπάρχει κάποιος τόπος με τον οποίο έχω δεθεί, αυτός είναι η Κρήτη, όπου έζησα δέκα χρόνια, χωρίς να κατάγομαι από εκεί και δίχως αρχικά να έχω ιδέα από τη ζωή στην ελληνική επαρχία. Στην Κρήτη εργάστηκα για χρόνια ως ερευνήτρια στο Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας κι έπειτα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου. Έκανα καρδιακούς φίλους, συμμετείχα στα κοινά κι έγινα απίστευτα αγαπητή, πρώτα μαζί με τη Λάρα κι έπειτα με τη Μέη. Ο θάνατος της Μέη μου πριν περίπου έναν μήνα, ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που έχω βιώσει. Έπρεπε να πάρω την απόφαση να κοιμηθεί γρήγορα… και σκέφτηκα σαν να ήμουν εκείνη κι όχι εγώ…
Περισσότερες πληροφορίες για την ζωή της Ιωάννας – Μαρίας Γκρέτσου
Μόνη μου έμαθα ό,τι έμαθα αφού έξω από το σχολείο ρουφούσα κυριολεκτικά τα πάντα κι αναζητούσα τη γνώση. Οι καθηγητές μου, μάλλον θεωρούσαν πως δεν θα καταφέρω και πολλά στη ζωή μου.
Οι τολμηροί ανοίγουν δρόμους. Αυτό ακριβώς έκανα. 15 χρόνια πριν οραματίστηκα τη Λάρα, σαν να έβλεπα 15 χρόνια μπροστά. Ενώ ξεκίνησα από το μηδέν, το θεωρούσα δεδομένο πως θα υπάρξει οργανισμός που θα εκπαιδεύει σκύλους-οδηγούς και στην Ελλάδα διότι τον έβλεπα μπροστά μου! Σκέφτηκα πως αυτή η υπηρεσία – οι σκύλοι-οδηγοί που είναι τόσο διαδεδομένη στον υπόλοιπο κόσμο, λείπει από την Ελλάδα.
Σκέφτηκα πως δεν θα ήταν άσχημο να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου, κάνοντας κάτι δικό μου, ένα δικό μου «παιδί» ενώ καλά καλά δεν είχα τελειώσει το μεταπτυχιακό μου. Σκέφτηκα πόσο όμορφη είναι η προοπτική της ένωσης του σκύλου με τον άνθρωπο. Πόσο χρειάζονται αυτήν την υπηρεσία οι άνθρωποι σαν κι εμένα που είναι δηλαδή τυφλοί και τι θα έκανα εγώ όταν θα ερχόταν ο καιρός να αντικαταστήσω τη Λάρα.
Όταν ξεκίνησε η Λάρα, στην Ελλάδα δεν υπήρχε τίποτα σχετικό με τους σκύλους οδηγούς τυφλών. Ούτε σκύλοι-οδηγοί, ούτε εξοπλισμός, ούτε κουτάβια, ούτε νομοθεσία, ούτε παιδεία για το θέμα αυτό. Δεν ξέραμε πώς γίνονται οι αξιολογήσεις των σκύλων ή/και των τυφλών, πώς να επιλέξουμε ένα κουτάβι, πώς να εκπαιδεύσουμε έναν εκπαιδευτή σκύλων-οδηγών κλπ κλπ. Όλοι έλεγαν πως θα αποτύχουμε επειδή οι Έλληνες δεν θέλουν τους σκύλους μέσα στα εστιατόρια και τα ταξί, επειδή στην Ελλάδα κάνει ζέστη, έχει αδέσποτα, έχει εμπόδια στους δρόμους κλπ. Όμως, 14 χρόνια μετά, τους αποδείξαμε πως έκαναν λάθος…
Ιούνιος 2020: Με τον Μπάμπου, το νεότερο σκύλο οδηγό της, στο μουσείο της Ακρόπολης. Ξεναγός τους ήταν ένας φίλος αρχαιολόγος.
Τα παιδικά μου χρόνια: Γεννήθηκα στην Αθήνα και μεγάλωσα στη Γλυφάδα. Το σπίτι μας ήταν μια παραδοσιακή μονοκατοικία, στη μέση ενός τεράστιου κήπου που έκρυβε πολλές κρυψώνες για να εξερευνήσουμε και είχε πολλά διαφορετικά κομμάτια για να παίξουμε. Η μια πλευρά είχε χαλίκια, η κεντρική γκαζόν με ένα μεγάλο πεύκο και για να πας από πίσω στα γιασεμιά, έπρεπε να διασχίσεις έναν μακρύ διάδρομο, γεμάτο οπωροφόρα δέντρα. Το σπίτι μας είχε πάντα πολλά ζώα – σκύλους, γάτες, χελώνες, παπαγάλους, κουνέλια, κότες… και πολλά μουσικά όργανα! Κιθάρες, βιολιά, συνθεσάϊζερ, ντέφια, φλογέρα, κύμβαλα, τρομπέτα, ακορντεόν… ακόμα και σήμερα, οι παλιοί φίλοι και συμμαθητές θυμούνται το σπίτι μας αφού όταν έρχονταν το θεωρούσαν κάτι σαν εκδρομή!
Η Ιωάννα-Μαρία σε ηλικία 4 ετών, με τη θεία και νονά της σε ένα ταξίδι στην Ελβετία.
Η γειτονιά ήταν ήρεμη. Χωρίς τον νεοπλουτισμό και τη βαβούρα που διέπει σήμερα τη Γλυφάδα. Μόνο οι κεντρικοί δρόμοι είχαν κίνηση. Εμείς παίζαμε ελεύθερα στους δρόμους κι αυτό ήταν κάτι που με έμαθε από μικρή, να κινούμαι αυτόνομα μα και να προσανατολίζομαι πολύ καλά.
Τα χρόνια μου στο σχολείο ήταν δύσκολα, γι’ αυτό και το θεωρούσα καταναγκαστικά έργα. Ακόμα βλέπω εφιάλτες πως πρέπει να ξαναπάω στο λύκειο και να δώσω εξετάσεις τα αρχαία. Δεν μου έδιναν και πολύ σημασία στο σχολείο και δεν ήμουν καλή μαθήτρια. Μου φαίνονταν άχρηστα τα όσα έπρεπε να κάθομαι να ακούω υποχρεωτικά. Επιπλέον, δεν είχα καμία υποστήριξη. Έπρεπε απλά να κάθομαι στο θρανίο. Μόνη μου έμαθα ό,τι έμαθα αφού έξω από το σχολείο ρουφούσα κυριολεκτικά τα πάντα κι αναζητούσα τη γνώση. Οι καθηγητές μου, μάλλον θεωρούσαν πως δεν θα καταφέρω και πολλά στη ζωή μου.
Μερικές δύσκολες στιγμές από την Ιωάννα Μαρία
Τα υπόλοιπα παιδιά ήταν πολύ σκληρά και δεν είχα συνειδητοποιήσει γιατί με κορόιδευαν. Μου έλεγαν π.χ. πως είμαι αλλήθωρη μα εγώ δεν καταλάβαινα τι σήμαινε αυτό. Με τους φίλους και τις φίλες μου κάναμε παρέα και θυμάμαι μια φίλη μου να μου λέει: «Ξέρεις δεν καταλαβαίνω γιατί τα άλλα παιδιά λένε συνέχεια πως δεν κοιτάζεις καλά (ευθεία, σωστά). Εγώ νομίζω πως μια χαρά κοιτάζεις».
Αν με βοήθησαν οι δάσκαλοι; Στο σχολείο καθόλου. Στο πανεπιστήμιο είχα δυο καθηγήτριες που έβγαλαν στην επιφάνεια το μαθηματικό μου μυαλό, με υποστήριξαν στην απόφασή μου να γίνω πειραματικός ψυχολόγος (ερευνήτρια) και με έκαναν επιστήμονα.
«Από παιδί στον ύπνο μου έβλεπα φωτιές»: Όταν ήμουν παιδί δεν θυμάμαι συγκεκριμένα τι όνειρα έκανα. Θυμάμαι όμως πως άκουγα το τραγούδι του Νταλάρα «Το πεπρωμένο» κι εκεί που λέει «από παιδί στον ύπνο μου έβλεπα φωτιές» ένιωθα να ταυτίζομαι. Ήξερα πως θα γίνω σημαντική στη ζωή μου.
Η καθημερινότητα μου: «Το πρόγραμμά μου είναι το εξής: Πηγαίνω στη δουλειά, διαβάζω πολύ, κάνω καράτε κι ασχολούμαι με τα ζωάκια μου. Τη λεγόμενη «ζωοκομεία» όπως λέω! Τα καλοκαίρια κάνω και καταδύσεις ενώ ασχολούμαι και με τη φωτογραφία! Έχω κάνει 3 ατομικές εκθέσεις κι έχω συμμετάσχει σε κάμποσες συλλογικές. Μου αρέσει το διάβασμα, οι καλές ταινίες και η… αναζήτηση. Σε γενικές γραμμές είμαι μοναχικός άνθρωπος και κάνω καλή παρεούλα με τα ζώα μου. Τώρα που έχω ξανά νεαρό σκύλο, μου αρέσει να παίζω και να χορεύω μαζί του. Πρόσφατα, πήρα μια υποτροφία και ξεκίνησα ένα αρκετά απαιτητικό διδακτορικό.
Δύναμη για να ξεπεράσω τα εμπόδια μου έδωσε η πεποίθησή μου πως αξίζω πολλά και πως κανένας δεν έχει το δικαίωμα να με μειώνει επειδή είμαι τυφλή.
Στη δουλειά μπορούν να τύχουν τα πάντα κι έχω μάθει πλέον να προσαρμόζομαι αμέσως και να αντιδρώ ήρεμα. Η μετακίνηση μου είναι πολύ απαιτητική αφού κινούμαι συνήθως με τα ΜΜΕ και με τα πόδια, διασχίζοντας το κέντρο της Αθήνας με την άθλια ρυμοτομία του, τα άπειρα εμπόδια, και την πολύ κακή συμπεριφορά των οδηγών. Δυστυχώς ενώ η εργασία μου απέχει 8 χλμ από το σπίτι μου, τα ΜΜΜ δεν βολεύουν κι έτσι, πηγαίνω κάνοντας έναν μεγάλο κύκλο. Τα ταξί βοηθούν αλλά δυστυχώς είναι μια ακριβή συνήθεια και δεν μπορώ να παίρνω συνέχεια.
Η Ελλάδα και ο μισαναπηρισμός: Η Ελλάδα, είναι γενικά μια μισανάπηρη χώρα. Οι τυφλοί ειδικότερα και οι ανάπηροι γενικότερα, υφίστανται διακρίσεις παντού. Στην πρόσβαση, στην εργασία, στην εκπαίδευση. Πράγματα που θεωρούνται δεδομένα για τους «τυπικούς» ανθρώπους, για εμάς είναι παράγοντες, οι οποίοι όσο καλά εκπαιδευμένοι κι αν είμαστε, μας καθιστούν τη ζωή δύσκολη και μας στερούν βασικά δικαιώματα όπως αυτό της ελεύθερης μετακίνησης. Για παράδειγμα, κινούμαι άψογα με πολύ καλό προσανατολισμό και τον σκύλο οδηγό μου, αλλά τα πεζοδρόμια είναι χάλια! Με αυτό τον τρόπο μας αναπηροποιούν.
Η ενσυναίσθηση και η συμπερίληψη θα βοηθούσαν, ώστε να βελτιωθεί η ζωή μας, καθώς επίσης και η θέσπιση πανελλαδικά υπηρεσιών για τους τυφλούς. Ειδικότερα στην επαρχία δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για εμάς. Δεν υπάρχουν πχ εκπαιδευτές κινητικότητας και προσανατολισμού με λευκό μπαστούνι ώστε να εκπαιδεύονται οι τυφλοί να κυκλοφορούν αυτόνομα. Υποτίθεται πως προσπαθούμε να προχωρήσουμε προς την αποϊδρυματοποίηση, όμως στα τυπικά σχολεία τα τυφλά παιδιά περιθωριοποιούνται και το ίδιο συμβαίνει κι αργότερα με την αγορά εργασίας. Ελάχιστοι από εμάς εργάζονται, ενώ ακόμα λιγότεροι βρισκόμαστε σε επιστημονικές ή επιχειρηματικές θέσεις».
Η «Λάρα» κι εγώ: «Το έναυσμα για τη Σχολή Λάρα ήταν η… Λάρα, ο πρώτος μου σκύλος-οδηγός που μου άλλαξε τόσο πολύ τη ζωή σε πρακτικό και ψυχικό επίπεδο, ώστε θέλησα να υπάρξει μια σταθερή υπηρεσία εκπαίδευσης σκύλων – οδηγών και στην Ελλάδα. Πλέον η Σχολή Λάρα είναι η πρώτη σχολή σκύλων οδηγών στην Ελλάδα και η μοναδική που ιδρύθηκε από έναν άνθρωπο τυφλό. Παραμένω πρόεδρος και χειριστής σκύλου οδηγού.
Ένας σκύλος οδηγός υπακούει σε εντολές κατεύθυνσης («δεξιά, αριστερά, ευθεία…»), εντοπίζει στοιχεία, όπως διαβάσεις, καθίσματα, φανάρια, στάσεις, γκισέ, ασανσέρ, σκάλες, πόρτες…. Ακόμα, προσπερνά εμπόδια χαμηλά, ψηλά (π.χ. τέντες), αλλά και κινούμενα – τους ανθρώπους. Με τον σκύλο οδηγό είμαστε ομάδα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να του επικοινωνήσω τις ανάγκες μου και να σεβαστώ τη δουλειά του, να τον ενθαρρύνω και να τον «μαλώσω» όταν πρέπει.
Ο σκύλος οδηγός γνωρίζει οικείες διαδρομές και στις μη οικείες παίρνει οδηγίες από εμένα που είτε γνωρίζω πού θέλω να πάω, είτε παίρνω πληροφορίες από τον πλοηγό ή από κάποιον άλλο άνθρωπο που θα ρωτήσω. Μετά τις μεταφέρω στον σκύλο οδηγό. Αν εκείνος κρίνει πως μπορούμε να προσπεράσουμε μαζί ένα εμπόδιο, δεν θα αντιληφθώ καν την παρουσία του! Ενώ αν κρίνει πως αυτό δεν είναι δυνατό, θα σταματήσει και θα περιμένει την επόμενή μου εντολή ή θα πάρει την πρωτοβουλία να βρει εναλλακτική διαδρομή μόνος του.
Επόμενοι στόχοι και φιλοδοξίες της σπουδαίας Ιωάννας Μαρία
Οι σκύλοι οδηγοί είναι οι μοναδικοί σκύλοι που έχουν το δικαίωμα να παρακούσουν και να μην εκτελέσουν μια εντολή κι αυτό επειδή γνωρίζουν ότι δεν βλέπουμε και υπάρχει το ενδεχόμενο να τους δώσουμε λάθος εντολή.
Επόμενοι στόχοι: Μόλις ξεκίνησα ένα πολύ φιλόδοξο κι απαιτητικό διδακτορικό με υποτροφία κι ευελπιστώ να λάβω εκπαιδευτική άδεια από την εργασία μου, προκειμένου να το φέρω εις πέρας. Κατά τα άλλα, πάντα στο μυαλό μου σκέφτομαι πώς να μεγαλώσω τη Σχολή Λάρα, ώστε περισσότεροι τυφλοί να κυκλοφορούν με σκύλο οδηγό.
Αντιμέτωπη με την πανδημία: Η πανδημία με φόβισε αρχικά. Ένιωθα σαν φυλακισμένη που πρέπει να κρατηθεί σε καλή ψυχική και φυσική κατάσταση. Όμως ταυτόχρονα, επειδή είμαι μοναχικός άνθρωπος, με έκανε να νιώθω και μια ανακούφιση που γλίτωσα από όσα κι όσους με κυνηγάνε καθημερινά. Πιστεύω ότι με ευνόησε το γεγονός πως ζω μόνη σε μια μονοκατοικία κι όχι π.χ. σε ένα δυάρι με άλλους τρεις και πως δεν σταμάτησα να εργάζομαι στο νοσοκομείο.
Τέλος, η πανδημία μου έδωσε την ευκαιρία να ξεκαθαρίσω τόσο τις σχέσεις μου με τους άλλους όσο και τους προσωπικούς μου στόχους όσον αφορά την καριέρα μου. Θα προσθέσω πως ένιωθα περίεργα καθώς ως εργαζόμενη στο ΕΣΥ είμαι από τους πρώτους που εμβολιάστηκαν, αλλά τελικά όλα πήγαν καλά.
Ένα γεγονός που με εξέπληξε όμορφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν πως ουδέποτε απαγορεύτηκε κάπου η είσοδος στον σκύλο οδηγό μου, ειδικότερα στο νοσοκομείο όπου εργάζομαι, και το γεγονός πως παρά τον φόβο και την αβεβαιότητα που επικρατούσε, οι άνθρωποι σκέφτηκαν λογικά και δεν ταύτισαν τον σκύλο οδηγό μου με την μικροβιοφοβία και τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία της εποχής. Αυτό μου έδωσε ελπίδα πως οι Έλληνες – και όχι μόνο, γνωρίζουν πλέον τι είναι ένας σκύλος οδηγός τυφλών.
iefimerida.gr
