Κωνσταντίνος Μπρουμίδης: Η άγνωστη ιστορία του Έλληνα ζωγράφου
Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης είναι ένας ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνης από τις ΗΠΑ, ο οποίος αποτέλεσε σταθμό για την ιστορία της Αμερικής και ως εκ τούτου χαρακτηρίστηκε ως ο εθνικός ζωγράφος της χώρας.
Η συνεισφορά του στο Καπιτώλιο έχει εξάλλου αναγνωριστεί και τιμηθεί ευρέως από το Κογκρέσο των ΗΠΑ. Εκείνο, αποσπά συχνά κονδύλια για τη συντήρηση των τοιχογραφιών του Μπρουμίδη, καθώς είναι η ίδια η ιστορία του αμερικανικού έθνους!
Ο «καλλιτέχνης του Καπιτωλίου», όπως είναι ο τίτλος της επετειακής βιογραφίας του που εκδόθηκε το 1998 από το ίδιο το Κογκρέσο, έχει παίξει τα τελευταία χρόνια πολύ στις ΗΠΑ, μέσω εκθέσεων, αφιερωμάτων αλλά και ξεναγήσεων στον κατεξοχήν χώρο της δουλειάς του, το Καπιτώλιο, όπου πέρασε 25 χρόνια φιλοτεχνώντας τις κολοσσιαίες τοιχογραφίες του θόλου, αλλά και την «Αποθέωση του Ουάσιγκτον», τη ζωφόρο της «Αμερικανικής Ιστορίας» και τους τοίχους των Διαδρόμων Μπρουμίδη.
Το 2008 μάλιστα του απονεμήθηκε μεταθανάτια το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου. Ήταν σε αναγνώριση της προσφοράς του στο αμερικανικό κράτος. Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον και την απήχηση που απολαμβάνει σήμερα το όνομά του, όμως, ακόμα και στις ΗΠΑ ο Ελληνο-Ιταλός Μπρουμίδης παρέμενε εν πολλοίς άγνωστος και ξεχασμένος.
Ήταν η επίσημη ξεναγός του Καπιτώλιου (Myrtle Cheney Murdock) που επιδόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 σε μια γιγαντιαία εκστρατεία για την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γύρω από τον Μπρουμίδη. Μάλιστα, τον χαρακτήριζαν εξάλλου «Ιταλό» και τον αποκαλούσαν «Μπρουμίντι». Ακόμη και ο τάφος του παρέμεινε για 72 χρόνια ανεύρετος, μέχρι που «ανακαλύφθηκε» το 1952.
Κωνσταντίνος Μπρουμίδης: Η ιστορία ε τον Μιχαήλ Άγγελο
Η ιστορία δεν φέρθηκε με τον καλύτερο τρόπο στον Έλληνα. Εκείνον, που ζωγράφισε τα πάθη και τις αλληγορίες του αμερικανικού έθνους. Αυτό, διότι πέθανε τελικά πάμφτωχος και παραγνωρισμένος. Η ειρωνεία είναι ότι πλέον φιγουράρει με πηχυαίους τίτλους ως «Μιχαήλ Άγγελος του Καπιτωλίου» και «Καλλιτέχνης ενός έθνους».
Εκεί, που λίγες δεκαετίες πρωτύτερα το όνομα του ανθρώπου που με τον χρωστήρα του διακόσμησε το πλέον μεγαλοπρεπές κτίριο των Ηνωμένων Πολιτειών, το ίδιο το σύμβολο του Συντάγματος και της Δημοκρατίας, δεν θα έλεγε τίποτα σε κανέναν.
Ο Μπρουμίδης φιλοτέχνησε τα πελώρια φρέσκο στο κτίριο που στεγάζει τη Βουλή και τη Γερουσία των ΗΠΑ. Ήταν επηρεασμένος σαφώς από την αναγεννησιακή τέχνη και το μπαρόκ, αλλά και τη μεγάλη αγάπη του, τους μεγάλους δασκάλους Μιχαήλ Άγγελο και Ραφαήλ. Σε αυτούς ήταν εξάλλου αυθεντία στη συντήρηση των αριστουργημάτων τους.
Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρώμη. Εκεί κατέφυγε ο πατέρας του για να γλιτώσει από τις διώξεις του τουρκικού ζυγού. Το 1852 αποβιβάστηκε στη Νέα Υόρκη, έχοντας κάνει ήδη ένα καλό όνομα στον χώρο της ιταλικής τέχνης. Η μεγάλη παραγγελία θα έρθει το 1855, όταν του ανατίθεται ο εξωραϊσμός του Καπιτωλίου.
Όμοια με τον άνθρωπο που θαύμαζε όσο τίποτα. Δηλαδή, τον αναγεννησιακό δάσκαλο Μιχαήλ Άγγελο. Ο Μπρουμίδης κλείνεται στο Καπιτώλιο. Αν και όχι για τέσσερα χρόνια όπως ο Μιχαήλ Άγγελος στην Καπέλα Σιξτίνα, αλλά για 25 ολόκληρα έτη!
Πόσο δρόμο είχε κάνει ο μετανάστης γιος του Έλληνα πρόσφυγα που έφτασε με την καλλιτεχνική του δεινότητα στην κορυφή του αμερικανικού έθνους! Με καταγωγή από τα Φιλιατρά Μεσσηνίας, ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης έζησε πολλά και διάφορα. Μάλιστα, διακρίθηκε για τις δημοκρατικές του ευαισθησίες.
Χαρακτηριστικό εδώ είναι ότι ως λοχαγός του παπικού στρατού αρνήθηκε να πυροβολήσει τους επαναστάτες του Γαριβάλδη. Αποτέλεσμα ήταν να οδηγηθεί στις φυλακές για 14 μήνες. Το μόνο όπλο που γνώριζε εξάλλου ο Μπρουμίδης ήταν το πινέλο.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη
Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης γεννιέται στις 26 Ιουλίου 1805 στη Ρώμη. Υπήρξε γιος του Σταύρου Μπρουμίδη και της ιταλίδας συζύγου του Άννα Μπιανκίνι. Η οικογένεια Μπρουμίδη κρατούσε από το 1652. Ήταν μια από τις γνωστότερες φαμίλιες της Μεσσηνίας που είχαν πολεμήσει τον τούρκο δυνάστη.
Οι Μπρουμίδηδες πήραν μέρος και στα Ορλοφικά. Ένας ακόμα Μπρουμίδης αναφέρεται ως ηγετικό στέλεχος το 1769. Κυνηγημένοι για την ασίγαστη επαναστατική τους δράση, περνούν στη Ζάκυνθο το 1774 κι από κει τελικά στη Ρώμη.
Ο μικρός Κωνσταντίνος δείχνει από την αρχή την κλίση του στη ζωγραφική. Πιτσιρίκος ακόμα φιλοτεχνεί τοιχογραφίες στα παλάτσο της αριστοκρατίας. Όταν μεγαλώνει, σπουδάζει τη ζωγραφική στην Ακαδημία του Αγίου Λουκά στη Ρώμη και έχει δασκάλους μεγάλα ονόματα της ιταλικής τέχνης.
Εκεί θα γίνει ξεφτέρι στις αναγεννησιακές τοιχογραφίες. Όλοι θα παραδεχτούν το ταλέντο του τόσο στην απεικόνιση των μορφών όσο και τη γλυπτική. Σύντομα εξάλλου θα ζωγραφίζει για πάπες και πρίγκιπες. Θα μετατραπεί σε έναν από τους καλύτερους ζωγράφους της Ρώμης!
Το 1840 ο πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ’ του αναθέτει το προβεβλημένο έργο της αποκατάστασης των κατεστραμμένων τοιχογραφιών του Ραφαήλ στο Βατικανό. Στο παπικό κρατίδιο θα γνωρίσει νέες δόξες. Το έκανε, φιλοτεχνώντας μια σειρά τοιχογραφιών (όπως του αρχάγγελου Μιχαήλ) και αναλαμβάνοντας τη δημιουργία του πορτρέτου του Πάπα Πίου Θ’.
Η παπική απεικόνιση εντυπωσίασε τον Πίο Θ’. Εκείνος, τον παρασημοφορεί και τον προσλαμβάνει στη φρουρά του Βατικανού. Η τιμή θα μετατραπεί όμως σύντομα σε κατάρα. Κι αυτό γιατί είμαστε στα χρόνια της επαναστατικής δράσης του Γαριβάλδη και της δημοκρατικής εξέγερσης της Ρώμης.
Ο δημοκράτης και οπαδός του Risorgimento (κίνημα για την ενοποίηση της Ιταλίας) Μπρουμίδης αρνείται να στρέψει το όπλο του κατά των επαναστατών της βραχύβιας ιταλικής δημοκρατίας. Ήταν κάτι που θα του στοιχίσει και μάλιστα ακριβά. Γιατί τώρα θα βρεθεί στα μπουντρούμια του Βατικανού και έχει γυναίκα και δυο παιδιά να θρέψει.
Ο Πάπας απελευθέρωσε τελικά τον αγαπημένο του ζωγράφο έπειτα από 14 μήνες στα υπόγεια του Βατικανού. Υπαινίχθηκε πάντως πως στην Ιταλία δεν ήταν ασφαλής. Η κατοχή της Ρώμης από τις γαλλικές δυνάμεις το 1849 πείθει τελικά τον φιλελεύθερο ζωγράφο να εγκαταλείψει την Ιταλία και να σαλπάρει για τον Νέο Κόσμο.
Κωνσταντίνος Μπρουμίδης: Ο μεγάλος ζωγράφος του Καπιτωλίου
Η επιλογή της Αμερικής μόνο τυχαία δεν ήταν για τον αυτοεξόριστο Μπρουμίδη. Το καλό του όνομα στην ιταλική τέχνη του είχε ήδη εξασφαλίσει δουλειά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Κι έτσι καταφτάνει στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 1852. Είχε μια σειρά συμβολαίων στη διάθεσή του. Τα μεγάλα σαλόνια της πόλης τον γνώριζαν και τον είχαν κλείσει για τα δικά τους πορτρέτα. Ο Μπρουμίδης αιτήθηκε αμέσως την υπηκοότητα, την οποία πήρε τελικά το 1857.
Πλάι στις προσωπογραφίες φιλοτεχνεί με το τσουβάλι. Αναλαμβάνει εξίσου σημαντικά έργα στις ΗΠΑ, διακοσμώντας εκκλησίες με το χαρακτηριστικό νεοκλασικό του στιλ. Σύντομα θα καταξιωθεί και στην Αμερική ως ζωγράφος. Ο κόσμος της τέχνης εκτιμά ιδιαιτέρως την τοιχογραφία της Σταύρωσης. Εκείνη δημιουργεί στη νεοϋορκέζικη Εκκλησία του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου.
Αμέσως μετά αφήνει παρακαταθήκη άλλη μια διάσημη τοιχογραφία. Αυτή τη φορά έγινε σε παρεκκλήσι της Βαλτιμόρης. Όλοι μιλούν για τον ιταλό πρόσφυγα Μπρουμίντι που ζωγραφίζει σαν τον Μιχαήλ Άγγελο! Η χάρη του θα φτάσει μέχρι και το Μεξικό. Ήταν τότε που τον κάλεσαν οι δημοτικές αρχές της Πόλης του Μεξικού να φιλοτεχνήσει μια αλληγορική αναπαράσταση της Αγίας Τριάδας στον καθεδρικό της πόλης.
Επιστρέφοντας από το Μεξικό, πέρασε από την Ουάσιγκτον. Επισκέφτηκε το Καπιτώλιο. Οι λευκοί τοίχοι του, του έκαναν αμέσως «κλικ»! Το λευκό φόντο ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για νωπογραφίες. Έτσι, ο Μπρουμίδης δεν χάνει τον καιρό του.
Προσφέρει λοιπόν τις υπηρεσίες του στον φρούραρχο του Καπιτωλίου, λοχαγό Μοντγκόμερι Μέιγκς, ο οποίος ως επιστάτης των έργων επέκτασης του κτιρίου αποδέχεται πρόθυμα. Η πρώτη του δουλειά στον ναό της αμερικανικής δημοκρατίας ήταν η αίθουσα συνεδριάσεων της Επιτροπής Γεωργίας. Την ώρα που στήνει τις σκαλωσιές του, ο υπουργός Πολέμου, Τζέφερσον Ντέιβις, μεσολαβεί ώστε να γίνουν 10 τα δολάρια της ωριαίας αμοιβής του, από τα οχτώ της αρχικής συμφωνίας.
Το τελικό έργο του Μπρουμίδη εντυπωσιάζει άπαντες στη Γερουσία κι έτσι εξασφαλίζει αμέσως νέες παραγγελίες. Σε λίγα χρόνια θα τον ξέρουν όλοι ως «κυβερνητικό ζωγράφο», καθώς ο Μπρουμίδης περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του στο Καπιτώλιο και είχε σταθερό κοινό κάτω από τις σκαλωσιές του.
Το σημαντικότερο έργο του στο Καπιτώλιο ήταν ο θόλος του, που περιλαμβάνει την κολοσσιαία «Αποθέωση του Ουάσιγκτον» αλλά και την εξίσου μνημειώδη ζωφόρο της «Αμερικανικής Ιστορίας», που φιλοξενεί αλληγορικές παραστάσεις από την ιστορία του αμερικανικού έθνους.
Το έργο στον θόλο θα παραμείνει μάλιστα ημιτελές, παρά τα 25 χρόνια που μπαινόβγαινε στο Καπιτώλιο ο ζωγράφος, κι αυτό γιατί του ανέθεταν διαρκώς νέα και επείγοντα έργα, όπως για παράδειγμα η Προεδρική Αίθουσα αλλά οι διάδρομοι της Συγκλήτου, που θα μείνουν τελικά γνωστοί ως «Διάδρομοι Μπρουμίδη»! Εξίσου μνημειώδεις ήταν και οι παραστάσεις του για την «Ελευθερία και την Ένωση» στον προθάλαμο του Λευκού Οίκου.
Κατά καιρούς το «έσκαγε» από το Καπιτώλιο για να φιλοτεχνήσει τοιχογραφίες σε πολλές αμερικανικές εκκλησίες, όπως στη Βασιλική Πέτρου και Παύλου στη Φιλαδέλφεια αλλά και σε αρκετούς ακόμα ναούς, από τη Βαλτιμόρη μέχρι τη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον. Ακόμα και στην Αβάνα έφτασε η χάρη του!
Αν και η μεγαλύτερή του σφραγίδα θα τεθεί στο Καπιτώλιο, όπου πέρα από τα προαναφερθέντα έργα φιλοτέχνησε και διακόσμησε πολλές ακόμα αίθουσες. Ξεχωρίζουν ίσως η «Νομοθεσία» και το πορτρέτο του Βενιαμίν Φραγκλίνου στην Προεδρική Αίθουσα, αλλά και η συνομιλία του Χριστόφορου Κολόμβου και της Ινδιάνας.
Γνήσιος Έλληνας καθώς ήταν και μεγάλος γνώστης της ελληνικής μυθολογίας, βάζει στον θόλο του Καπιτωλίου τη θεά Αθηνά να συζητά με τον Φραγκλίνο, τον (εφευρέτη του τηλεγράφου) Σάμιουελ Μορς και τον (εφευρέτη του ατμόπλοιου) Ρόμπερτ Φούλτον, χαρίζοντας στο αμερικανικό έθνος άλλη μια σπουδαία αλληγορία.
Η μεγάλη δουλειά του Μπρουμίδη στο Καπιτώλιο θα ξεκινήσει ουσιαστικά από το 1860, όταν θα σχεδιάσει στο χαρτί και θα μεταφέρει στους τοίχους τοιχογραφίες μεγάλης κλίμακας στην κεντρική αίθουσα της Βουλής των Αντιπροσώπων, σε γραφεία και αίθουσες κυβερνητικών επιτροπών στη Γερουσία και το Κογκρέσο, σε όλους τους διαδρόμους του πρώτου ορόφου της Γερουσίας και σε τόσες ακόμα γωνιές του Καπιτωλίου.
Ο έλληνας ζωγράφος συνεργάστηκε ως επικεφαλής με αναρίθμητα συνεργεία ζωγράφων και τεχνιτών από την Ευρώπη, από την Ιταλία και την Αγγλία μέχρι και τη Γερμανία. Εφαρμόζοντας μια πληθώρα τεχνικών, από νωπογραφίες και λάδια μέχρι τέμπερες και ακόμα πιο ευαίσθητα μέσα, ο Μπρουμίδης ζωγράφισε προσωπικά όλες τις ιστορικές και μυθολογικές σκηνές.
Ως μεγάλος μετρ της τέχνης καθώς ήταν, έκανε συχνά τις ζωγραφικές παραστάσεις να μοιάζουν με γλυπτά, να ξεπετάγονται σαν σκαλισμένες πέτρες. Με τα χέρια του έφτιαξε επίσης όλα τα πορτρέτα των πατέρων του αμερικανικού έθνους και τις περιβόητες αλληγορίες του που θα τον έστελναν στο πάνθεο της αμερικανικής τέχνης.
Τα βάσανα του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη
Στην προσωπική του ζωή, σχετικές πηγές τον εμφανίζουν να αποκτά άλλο ένα παιδί στην Αμερική, αν και κανείς δεν ξέρει αν ήταν εκτός γάμου. Η οικογένειά του είχε παραμείνει εξάλλου στην Ιταλία και ο καλλιτέχνης διατηρούσε συχνή αλληλογραφία με την κόρη του, Ελένη. Η Λόλα Γκερμόν, η ερωμένη του στις ΗΠΑ (και δεύτερη σύζυγός του;) τον εγκατέλειψε κάποια στιγμή και το γεγονός στάθηκε καταλυτικό στη ζωή του.
Τα βάσανά του δεν τέλειωσαν βέβαια εκεί. Λίγο αργότερα έπεσε από τη σκαλωσιά του Καπιτωλίου και τραυματίστηκε σοβαρά. Σύμφωνα με τα κιτάπια του Κογκρέσου, ο Μπρουμίδης πληρώθηκε για το σύνολο του έργου του στα 25 αυτά χρόνια με το ποσό των 80.712 δολαρίων. Γιατί πέρασε τότε τα τελευταία χρόνια της ζωής του βουτηγμένος στη φτώχεια και την ανέχεια; Την ώρα που συνέχιζε δηλαδή να ζωγραφίζει το Καπιτώλιο και να αμείβεται κανονικά.
Στον αμερικανικό ναό της δημοκρατίας θα περάσει κυριολεκτικά όλη την υπόλοιπη ζωή του, καθώς και άρρωστος όταν ήταν στα στερνά του αρνούνταν να εγκαταλείψει τον χρωστήρα. Είχε εξάλλου τόσα έργα ημιτελή και χρόνος για χάσιμο δεν υπήρχε! Την τελευταία του πινελιά την έβαλε τέσσερις μήνες πριν από τον θάνατό του και ήταν αυτός και μόνο αυτός που θα τον σταματούσε.
Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης πέθανε στην Ουάσιγκτον στις 19 Φεβρουαρίου 1880. Ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο Γκλένγουντ, το νεκροταφείο των διασημοτήτων της Ουάσιγκτον, το μνήμα του παρέμεινε ωστόσο χωρίς επιγραφή. Για τα επόμενα 72 χρόνια κανείς δεν θα ασχολούνταν μαζί του, μέχρι να αρχίσει τουλάχιστον η προσωπική οδύσσεια της ξεναγού του Καπιτωλίου το 1952 για να αναβιώσει και πάλι στη συλλογική μνήμη των Αμερικανών τον άνθρωπο που φιλοτέχνησε τα αμερικανικά ιδεώδη στο λίκνο της δημοκρατίας.
Κωνσταντίνος Μπρουμίδης: Ο επικήδειος του Τζορτζ Μπους
Όταν τον ανακάλυψαν εκ νέου, τον αποκαλούσαν «Ιταλό». Και ήταν μερίδα αμερικανών νομομαθών αυτοί που αποφάνθηκαν ότι εφόσον ο πατέρας του, Σταύρος Μπρουμίδης, ήταν Έλληνας, τότε και ο γιος, Κωνσταντίνος, ήταν επίσης Έλληνας. Στα αμερικανικά αφιερώματα συναντάται συνήθως ως Ελληνο-Ιταλο-Αμερικανός!
Την 1η Σεπτεμβρίου 2008, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους υπέγραψε το διάταγμα που απένειμε το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου στον έλληνα ζωγράφο. Στον επικήδειο που εκφώνησε για τον Μπρουμίδη αμερικανός γερουσιαστής, δεν παρέλειψε να σημειώσει:
«Θα μου επιτρέψετε να κάνω μια μικρή μνεία στη θαυμαστή ιδιοφυΐα που επί τόσο χρόνο, τόσο ευγενικά και τόσο ωραία, είναι συνυφασμένη με το Καπιτώλιο. Πέθανε φτωχός, χωρίς να έχει χρήματα ούτε για να θάψει το εξασθενημένο κορμί του, και εντούτοις πόσο πλούσια κληρονομιά άφησε στη παρούσα και τις μελλοντικές γενιές! Περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα το πέρασε ανάμεσα σε αυτούς τους τοίχους, από το υπόγειο μέχρι τον θόλο, αφήνοντας δημιουργίες αθάνατης ομορφιάς οπουδήποτε ακουμπούσε το χέρι του»…