Κι’ όμως η φράση αυτή δεν ανήκει σε κάποιον Έλληνα
Είναι η άποψη του ανθρώπου που έκανε όσο κανένας άλλος μόδα τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό όχι μόνο στην πατρίδα του την Γερμανία αλλά και παντού.
Ο λόγος για το Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε που υπήρξε μία από τις κορυφαίες διάνοιες όχι μόνο της χώρας του αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Μεγαλοφυΐα της εποχής του, διακρίθηκε ως ποιητής, συγγραφέας θεατρικών έργων, φιλόσοφος, ζωγράφος αλλά και επιστήμονας και πολιτικός, σφραγίζοντας την παγκόσμια διανόηση με την πολυσχιδή και ανεπανάληπτη προσωπικότητά του στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών.
Το ταλέντο του στη λογοτεχνία δεν άργησε να φανεί από την παιδική του κιόλας ηλικία, οπότε έγραψε τα πρώτα του ποιήματα. Στην πορεία της ζωής του σπούδασε Νομικά, μελέτησε τον κλασικισμό και επέκρινε το ρομαντισμό, ενώ κατάφερε να γίνει παγκοσμίως γνωστός μόλις στα 25, με τη δημοσίευση του μυθιστορήματός του “Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου”. Με τον ανυπέρβλητο “Φάουστ” να είναι το κλασικό του αριστούργημα, ένα έργο που δούλεψε για παραπάνω από 60 χρόνια και αναφέρεται στην αιώνια μάχη και σύγκρουση του Θεού με το Διάβολο, την Πάλη του Καλού με το Κακό.
Αυτό όμως που σφράγισε το έξοχο πνεύμα του και σημάδεψε τόσο τη ζωή όσο και το έργο του ήταν το ταξίδι του στη Σικελία, γεγονός που τον έφερε σε επαφή με το αρχαιοελληνικό πνεύμα.
“Άκουσα στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης το Ευαγγέλιο σε όλες τις γλώσσες. Η ελληνική αντήχησε άστρο λαμπερό μέσα στη νύχτα.”
Από τότε υπήρξε ένθερμος φιλέλληνας και αφιέρωσε πολλά έργα του στην Ελληνική Αρχαιότητα. Από αυτόν ξεκίνησε κυρίως το “κόλλημα” της γερμανικής κουλτούρας με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Θαυμαστής του ελληνικού “κάλλους” και προπάντων ζηλωτής του αρχαιοελληνικού πνεύματος σε όλους τους τομείς θα πει με εκτίμηση και θαυμασμό.
«Τα ελληνικά ήχησαν όπως ένα άστρο μέσα στη νύχτα», «Απ’ όλους τους λαούς, οι Ελληνες ονειρεύτηκαν πιο όμορφα τ’ όνειρο της ζωής», έλεγε συχνά.
Σε μιαν απ’ τις συνομιλίες του με τον Εκκερμαν (είχε περάσει πια τα 70), πρόσθεσε: «Θαυμάζουμε τις τραγωδίες των αρχαίων Ελλήνων. Αλλά, για να πούμε την αλήθεια, θα έπρεπε να θαυμάζουμε ακόμα περισσότερο, την εποχή και το έθνος όπου γεννήθηκαν».
Περισσότερες γραπτές σημειώσεις του Γκαίτε για την Ελλάδα
«Κάποιος έλεγε: “Γιατί ασχολείστε τόσο επίμονα με τον Ομηρο; Ετσι κι αλλιώς, δεν τον καταλαβαίνετε”. Σ’ αυτό, θα απαντούσα: Ούτε τον ήλιο τον καταλαβαίνω, ούτε το φεγγάρι, ούτε τ’ άστρα· ωστόσο περνούν ψηλά, πάνω από μένα και, καθώς τα αντικρύζω και βλέπω την θαυμαστά ρυθμισμένη τροχιά τους, αναγνωρίζω σ’ αυτά τον εαυτό μου και συλλογίζομαι μήπως θα μπορούσα να φτιάξω κι εγώ κάτι».
Γι’ αυτό και συμβούλευε τον συνομιλητή των στερνών εννιά χρόνων της ζωής του, τον Εκκερμαν:
«Μελετάτε τον Σαίξπηρ, μελετάτε τον Μολιέρο, αλλά προπάντων μελετάτε τους Ελληνες και πάντα τους Ελληνες».
Μαθητής ομολογημένος εκείνων, δεν έπαψε να γυρίζει και να ξαναγυρίζει στα ελληνικά αρχέτυπα: εικοσιπέντε χρονών γράφει το δραματικό ποίημα «Προμηθέας» (ο εξεγερμένος τιτάνας στάθηκε, πάντα, ο προσφιλέστερος ήρωάς του), στα 29 του συνθέτει την τραγωδία «Ιφιγένεια εν Ταύροις», αργότερα μια «Μήδεια», το επικό ποίημα «Αχιλληίς» (1803), για να «επισκεφθεί» στα γερατειά του τον ελληνικό μύθο με την «Ελένη» του Δεύτερου Φάουστ. Αλλά και παντού και πάντα, ο ελληνικός Λόγος στάθηκε ο Βιργίλιός του, που τον οδηγούσε (όπως ο λατίνος ποιητής τον Δάντη) μέσ’ απ’ τις κολάσεις και τα καθαρτήρια.
ΑΛΛΑ δεν ήταν μόνο οι αρχαίοι Ελληνες που τον «στοίχειωναν». Ο απελευθερωτικός αγώνας του 1821 τον είχε συγκινήσει, όπως τόσους φωτισμένους Ευρωπαίους. Στο δοκίμιό του «Για την Τέχνη και την Αρχαιότητα» (1818-1827), λέει:
«Ποια αγωγή πρέπει να θεωρούμε ως την καλύτερη; Των Υδραίων! Νησιώτες και ναυτικοί οι ίδιοι, παίρνουν από νωρίς τα παιδιά τους στο καράβι και τα βάζουνε να μπουσουλάνε στη δουλειά. Μόλις τα παιδιά καταφέρουν κάτι, έχουν μερίδιο στα κέρδη κι αρχίζουν να ενδιαφέρονται για το εμπόριο, τις συναλλαγές, τα λεία, και με αυτό τον τρόπο, πλάθονται οι πιο άξιοι ναυτικοί, οι πιο έξυπνοι έμποροι, οι πιο τολμηροί πειρατές. Είναι φυσικό από ένα τέτοιο υλικό να ξεπετάγονται ήρωες, οι οποίοι κολλάνε με τα ίδια τους τα χέρια στη ναυαρχίδα του εχθρικού στόλου το πυρπολικό που σκορπάει τον όλεθρο».
Ο Γκαίτε αναφέρεται στην ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου, στις 6-7.6.1822, από τον Κανάρη έστω κι αν ο πυρπολητής δεν ήταν Υδραίος αλλά Ψαριανός.
Η ”προφητική” συνομιλία του Γκαίτε με τον Έκκερμαν
«Θα σας αποκαλύψω ένα πολιτικό μυστικό, που θα ξεφανερωθεί αργά ή γρήγορα. Ο Καποδίστριας δεν θα κυβερνά πολύν καιρό ακόμα την Ελλάδα, επειδή του λείπει μια ιδιότητα απαραίτητη για τη θέση του: δεν είναι στρατιώτης. Δεν έχουμε κανένα παράδειγμα όπου ένας άνθρωπος του γραφείου να μπόρεσε να οργανώσει ένα επαναστατημένο κράτος και να υποτάξει τους στρατιώτες και τους στρατηγούς. Μόνο με το σπαθί στο χέρι, επί κεφαλής ολόκληρου στρατού, μπορείς να κυβερνάς και να δίνεις διαταγές, μπορείς να είσαι βέβαιος πως θα σε υπακούσουν, αλλιώς, χωρίς αυτό, είναι πολύ αμφίβολο. Ο Ναπολέων, αν δεν ήταν στρατιώτης, δεν θα μπορούσε ποτέ να υψωθεί στο ανώτατο αξίωμα· ο Καποδίστριας δεν θα κατέχει για πολύν καιρό το αξίωμά του· πολύ γρήγορα, θα παίξει δευτερεύοντα ρόλο. Σας το προλέγω, και θα δείτε πως θα πραγματοποιηθεί· είναι στη φύση των πραγμάτων και θα συμβεί αναγκαστικά».
Δεν πέρασαν δυόμιση χρόνια, και η προφητεία του αλήθεψε και πολύ πιο τραγικά, για τον Κυβερνήτη και για τον τόπο, απ’ ό,τι ο ποιητής φανταζόταν…
Ο Γκαίτε υποκλινόταν στους αρχαίους Ελληνες, τους μελετούσε αδιάκοπα, συμβούλευε και τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Που να ‘ξερε πως, ενάμιση αιώνα αργότερα, μερικοί «απόγονοί» τους θα θεωρούσαν τη σπουδή των Αρχαίων περίπου ως «έγκλημα».
Επιλέξαμε να ολοκληρώσουμε αυτή την αναφορά στον Γκαίτε με μερικά σοφά αποφθέγματα του:
- Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου φαίνεται απ’ αυτό που θεωρεί αστείο.
- Όταν δυο άνθρωποι μαλώνουν, φταίει εκείνος που είναι πιο έξυπνος.
- Ο έξυπνος άνθρωπος αλλάζει γνώμη. Ο ηλίθιος ποτέ.
- Ο πιο ευτυχισμένος -είτε βασιλιάς είτε χωριάτης- είναι αυτός που βρίσκει γαλήνη στο σπίτι του.
- Αν σε δεχτώ όπως είσαι, θα σε κάνω χειρότερο. Αν όμως σε αντιμετωπίσω σαν να είσαι αυτό που είσαι ικανός να γίνεις, θα σε βοηθήσω να το πετύχεις.
- Απ’ όλους τους κλέφτες, οι ηλίθιοι είναι οι χειρότεροι επειδή σου κλέβουν το χρόνο και το κέφι σου.
- Το ταλέντο του ανθρώπου αναπτύσσεται μέσα στην απομόνωση, ο χαρακτήρας του όμως διαμορφώνεται μέσα στις τρικυμίες της ζωής.
- Μαγεία είναι να πιστεύεις στον εαυτό σου. Αν μπορείς να το κάνεις αυτό, μπορείς να κάνεις τα πάντα.
- Όταν συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους όπως αυτοί είναι, τους κάνουμε χειρότερους. Όταν τους συμπεριφερόμαστε όπως θα μπορούσαν να είναι, τους βοηθούμε να γίνουν αυτό που είναι ικανοί να γίνουν.
- Οι ανόητοι και οι έξυπνοι είναι ακίνδυνοι. Βλάπτουν μόνο οι μισοηλίθιοι και οι ημιμαθείς.
- Αν θες κάτι με όλη σου την ψυχή, το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να σε βοηθήσει να το πετύχεις.
(όχι, δεν το [πρωτο]είπε ο Κοέλο) - Να αρχίζεις ό,τι μπορείς να κάνεις ή ονειρεύεσαι πως θα ήθελες να κάνεις. Η τόλμη χαρίζει ευφυΐα, μαγεία και δύναμη.
- Ο δειλός απειλεί όταν αισθάνεται ασφαλής.
- Αν ο Θεός με ήθελε διαφορετικό, θα με είχε πλάσει διαφορετικά.
- Αν ο κροκόδειλος έφαγε τον εχθρό σου, αυτό δεν σημαίνει πως έγινε και φίλος σου.
- Ο έρωτας είναι κάτι ιδεώδες, ο γάμος κάτι πραγματικό. Η σύγχυση του ιδεώδους με το πραγματικό δεν μένει ποτέ ατιμώρητη.
- Κάποιοι άνθρωποι δεν λογαριάζουν τα λεφτά τους μέχρι να τους τελειώσουν. Κάποιοι άλλοι κάνουν το ίδιο με το χρόνο τους.
- Πρέπει να είσαι κάτι, προτού γίνεις κάτι.
- Όποιος δεν κάνει τίποτε για τους άλλους, δεν κάνει τίποτε για τον εαυτό του.
- Δεν υπάρχουν ούτε δυο άνθρωποι στον κόσμο που να βλέπουν τη ζωή με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
- Να έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, και τότε θα ξέρεις πώς να ζήσεις τη ζωή σου.
- Όταν μαθαίνει κανείς μια ξένη γλώσσα, έχει την ευκαιρία να μάθει καλύτερα τη μητρική του γλώσσα.
- Οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, απλώς για να ζουν. Και η λίγη ελευθερία που τους μένει τους προβληματίζει και προσπαθούν να βρουν κάθε τρόπο να την ξεφορτωθούν.
- Δεν υπάρχει τίποτε πιο τρομακτικό από τη φαντασία χωρίς γούστο.
- Ό,τι δεν αρχίζει σήμερα, ποτέ δεν τελειώνει αύριο.
- Όταν οι ιδέες αποτυγχάνουν, οι λέξεις μπορεί να αποδειχθούν πολύ χρήσιμες.
- Στο βασίλειο των ιδεών, όλα εξαρτώνται από τον ενθουσιασμό. Στον πραγματικό κόσμο, όλα στηρίζονται στην επιμονή.
- Φιλοδοξία και αγάπη είναι τα φτερά των σπουδαίων έργων.
