Ρόζα Εσκενάζυ: Μια ζωή βίος και πολιτεία της μεγάλης ρεμπέτισσας
Η πρωτοπόρος του ρεμπέτικου τραγουδιού, Ρόζα Εσκενάζυ ήταν η πρώτη γυναίκα που χάραξε τον δρόμο για του ρεμπέτες του μεσοπολέμου. Με ένα της τραγούδι ωστόσο ήταν και αυτή που στάθηκε αφορμή για να επιβληθεί η Μεταξική λογοκρισία και να κυνηγηθούν οι ρεμπέτες. Ας την γνωρίσουμε καλύτερα.
Η κορυφαία ερμηνεύτρια του ρεμπέτικου τραγουδιού, Ρόζα Εσκενάζυ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, μεταξύ των ετών 1885-1890. Ήταν κόρη μιας φτωχικής εβραϊκής οικογένειας. Ο πατέρας της, Αβραάμ Σκιναζί, ήταν παλιατζής και η μητέρα της ονομαζόταν Φλώρα. Η Ρόζα είχε δύο αδέλφια τον Νισίμ, που ήταν ο μεγαλύτερος, και τον Σάμη. Το πραγματικό όνομα της Ρόζας ήταν Σάρα.
Την χρονιά του 1900 η οικογένειά της μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη. Όταν πέρασαν 10 χρόνια, η Ρόζα και παρά τις εντάσεις και τις διαφωνίες που είχε με τους γονείς της, άρχισε την καλλιτεχνική της πορεία. Ξεκίνησε να δουλεύει σαν χορεύτρια σε θέατρα και κέντρα διασκέδασης. Παράλληλα ξεκίνησε να ερμηνεύει τούρκικα, αρμένικα και ελληνικά τραγούδια.
Το 1925 πήγε στην Αθήνα κι εργάστηκε ως τραγουδίστρια στα στέκια που σύχναζαν οι πρόσφυγες μουσικοί. Η Ρόζα Εσκενάζυ ανακαλύφθηκε από τον Παναγιώτη Τούντα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’20 έκανε τις πρώτες ηχογραφήσεις. Δεν άργησε να αποκτήσει φήμη και κατά τη δεκαετία του 1930 έκανε ηχογραφήσεις με πάνω από 500 ρεμπέτικα, σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια. Παράλληλα γνωρίστηκε και έκανε συνεργασίες με μεγάλους συνθέτες της Σμύρνης όπως ο Βαγγέλης Παπάζογλου, Ιάκωβος Μοντανάρης κ.α.
Η μεγάλη ερμηνεύτρια του ρεμπέτικου και σμυρναίικου τραγουδιού, έγραψε ιστορία γιατί ήταν η πρώτη που τραγούδησε σε πάλκο. Συγκλονιστική ερμηνεύτρια, με ταλέντο, τεχνική και πάθος, οι ερμηνείες της ήταν ορόσημο και πρότυπο για τις μετέπειτα τραγουδίστριες.
Ρόζα Εσκενάζυ: Το τραγούδι που έκανε τον Μεταξά να κυνηγήσει τους ρεμπέτες
Μια λυπηρή σύμπτωση, για το τραγούδι της, το ρεμπέτικο του τεκέ, που το υπηρετούσε ιδανικά, είναι ότι έσβησε με αιτία ένα δικό της τραγούδι: Το Πρέζα όταν Πιεις ήταν ο λόγος που επιβλήθηκε η Μεταξική λογοκρισία. Με αφορμή την λογοκρισία, ξεκίνησε η σχολή Τσιτσάνη, και οι ρεμπέτες του Μεσοπολέμου μπήκαν στο περιθώριο.
Πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Ρόζα έκανε περιοδείες σαν τραγουδίστρια στα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή. Μετά τον πόλεμο, έκανε περιοδείες στις Η.Π.Α. και την Τουρκία. Η φήμη της είχε εξαπλωθεί εκτός Ελλάδος και ήταν γνωστή και αγαπητή στο εξωτερικό. Δυστυχώς στην Ελλάδα, δεν βρήκε την φήμη που της άξιζε παρά μόνο στις αρχές της δεκαετίας του ’70.
Όταν η Ρόζα Εσκενάζυ συνεργάστηκε με την Χαρούλα Αλεξίου
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 που ξεκίνησε να εμφανίζεται ένα ενδιαφέρον για την πρώιμη περίοδο της καλλιτεχνικής της πορεία. Διότι ήταν μια από τις λίγες ερμηνεύτριες ρεμπέτικου τραγουδιού που ήταν ακόμα εν ζωή. Ο καλλιτεχνικός κόσμος της εποχής αυτής άρχισε να μελετάει το στυλ της μουσικής της. Θεώρησαν το ύφος στα τραγούδια της ως την πρωτοπορία του μουσικού αυτού είδους.
Η Ρόζα Εσκενάζυ αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη νέα γενιά από ερμηνεύτριες, όπως η Χάρις Αλεξίου (με την οποία είχαν κάνει εμφάνιση μαζί στην τηλεόραση), η Ελένη Βιτάλη και η Γλυκερία αργότερα.
Το άδοξο τέλος της Ρόζας Εσκενάζυ
Μετά το 1977 άρχισε να εμφανίζει τα πρώτα σημάδια άνοιας και εκδήλωνε συνέχεια κρίσεις αμνησίας. .Έφυγε από την ζωή στις 2 Δεκεμβρίου του 1980. Η μεγάλη ερμηνεύτρια θάφτηκε μέσα σ’ έναν πρόχειρο τάφο στο χωριό, Στόμιο της Κορινθίας. Το πολιτιστικό σωματείο του Στόμιου, το 2008, μάζεψε ένα χρηματικό ποσό και πρόσθεσε μια επιτύμβια στήλη, που γράφει «Ρόζα Εσκενάζυ, Καλλιτέχνις».