Κατ’ αρχάς, το έχεις προσέξει πως η Αλεξάνδρας λούζεται σε ένα τέλειο, εκτυφλωτικό πορτοκαλί την ώρα που ο ήλιος δύει στο τέρμα της; Ρομαντική μπορεί να μην τη λες, αλλά το να την κατηφορίζεις εκεί γύρω στις 21.00 τα καλοκαίρια, και στις 17.00 τους χειμώνες έχει κάτι από την αστική ομορφιά που −εμάς τουλάχιστον− μας κάνει να σκιρτάμε για αυτή την πόλη.
Η Λεωφόρος, που λες, χαράχτηκε το σωτήριο έτος 1878, από τον μηχανικό του Δήμου Αθηναίων Ιωάννη Γενίσαρλη, για να ενώσει την Πατησίων με την Κηφισίας.
Ο δρόμος δεν ολοκληρώθηκε παρά το 1891, καθότι τα σχέδια του Δήμου σκόνταψαν πάνω σε ένα κτήμα 300 στρεμμάτων, που άνηκε στον Γ. Νικολαΐδη, και το οποίο θα έπρεπε να διχοτομηθεί για να πραγματοποιηθεί το μεγαλεπήβολο σχέδιο –πράγμα που όπως φαντάζεσαι καθόλου σύμφωνο δεν έβρισκε τον ιδιοκτήτη του. Τελικά, μετά από χρόνια, διαφωνίες και πιέσεις, ο Δήμος Αθηναίων αγόρασε ολόκληρο το κτήμα από τον Νικολαΐδη και ο δρόμος έγινε η ευθεία που ξέρεις σήμερα.
Μόνο που το 1891 δεν ήταν χρονιά εορτασμού, αλλά χρονιά πένθους, για τον θάνατο της 21 μόλις ετών πριγκίπισσας Αλεξάνδρας, κόρης του Γεωργίου Α’ και της Όλγας, που είχε παντρευτεί τον μέγα δούκα Παύλο της Ρωσίας. Η Αλεξάνδρα πέθανε στη γέννα του δεύτερου παιδιού τους, και η καινούρια λεωφόρος της Αθήνας πήρε το όνομά της.
Εκεί που βρίσκεται τώρα ο Άρειος Πάγος ήταν τα κτίρια των Φυλακών Αβέρωφ, που χρηματοδότησε… αυτός που λέει το όνομά τους, το 1896. Τμήμα των φυλακών ανατινάχτηκε στα Δεκεμβριανά, και ολόκληρο το συγκρότημα κατεδαφίστηκε τελικά το 1972 για να χτιστεί στη θέση του το Δικαστικό Μέγαρο Αθηνών. Την περιοχή γύρω του οι παλιοί τη θυμούνται (ενίοτε και την αναφέρουν) και ως Συνοικία Αβέρωφ.
Ίσως τα πιο αναγνωρίσιμα κτίρια της Λεωφόρου, τα περίφημα Προσφυγικά της, ξεκίνησαν να χτίζονται το 1933, και παραδόθηκαν στους πρόσφυγες που ως τότε ζούσαν σε καταυλισμούς στο Πεδίο του Άρεως, το 1936. Στους τοίχους τους διακρίνονται ακόμα τα σημάδια από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών. Τα οκτώ κτίρια ανακηρύχθηκαν διατηρητέα το 2008.
«Τα πέντε-έξι τετραγωνικά μέτρα για την κάθε παράγκα, σαν πέφτανε στα χέρια της προσφυγικής οικογένειας, σε λίγο γίνονται μια μικρή κατοικία» γράφει για τα Προσφυγικά η Μαρία Ιορδανίδου (της Λωξάντρας) στο μυθιστόρημά της Σαν τα Τρελά Πουλιά. «Και μάνι-μάνι φυτεύουνταν αναρριχητικά φυτά, όλων των λογιών περικοκλάδες, από πατατιά σε αγιόκλημα, ακόμα και σε κληματαριά.
»Αριστούργημα ήταν αυτοί οι προσφυγικοί συνοικισμοί. Σκηνικό για ιταλικές μαριονέτες, όπου η νοικοκυρά σου χαμογελούσε από το δεύτερο πάτωμα και είχες την εντύπωση ότι τα πόδια της ακουμπούσαν στο πάτωμα του ισογείου. Οι πιο πολλές παράγκες, με ατομική πρωτοβουλία βαμμένες διάφορα χρώματα. Τα δρομάκια ανάμεσα στις παράγκες θεοκάθαρα. Πουθενά τρεχούμενα νερά, πουθενά σκουπίδια».
Το γήπεδο που έβαλε το κεφαλαίο Λ στη Λεωφόρο ξεκίνησε να χτίζεται το 1922, και παραδόθηκε στην ομάδα του Παναθηναϊκού δύο χρόνια αργότερα, μετά από διενέξεις με τους νεοφιχθέντες πρόσφυγες, οι οποίοι διεκδικούσαν επίσης στέγαση στον ίδιο χώρο.
Η γειτονιά στα δεξιά όπως κατεβαίνουμε την Αλεξάνδρας δεν θα έπρεπε να λέγεται Γκύζη, το ήξερες αυτό; Το όνομα του ανθρώπου που της έδωσε το όνομά της ήταν Νικόλαος Γύζης −όπως και ο κεντρικός της δρόμος σήμερα. Καθώς, όμως, ο γνωστός ζωγράφος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μόναχο, και υπέγραφε τα έργα του N. Gyzis, το λατινικό αλφάβητο μας άφησε… παρακαταθήκη ένα έξτρα κ, που έμεινε.
(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο “Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία” των Θανάση Γιοχάλα, Τόνιας Καφετζάκη (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012).
της Ηρώς Κουνάδη