Την αποκαλούν «υπαίθριο μουσείο» αλλά και «Αρχόντισσα των Κυκλάδων». Όχι άδικα.
Είναι μια πόλη με ξεχωριστή ταυτότητα, απαστράπτουσα στο εκτυφλωτικό φως του Αιγαίου και επιβλητική χάρη στα εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά μνημεία της, που μαρτυρούν την αίγλη του παρελθόντος της.
Δεν διαθέτει την χαρακτηριστική κυκλαδίτικη μορφή. Τα κτίρια της ανήκουν στον νεοκλασικό ρομαντισμό, με αναφορές στην αρχαία Ελλάδα και τη δυτική Ευρώπη.
Φυσικά πρόκειται για την μαγευτική Ερμούπολη της Σύρου, μια ξεχωριστή πόλη στο κέντρο του Αιγαίου με αρχοντικό αέρα και μεγάλη παράδοση.
Βρίσκεται στη ανατολική πλευρά του νησιού και είναι γνωστή για το ναυπηγείο της και τον σημαντικό λιμένα της, ενώ παλιότερα υπήρξε βιομηχανικό, ναυτιλιακό και πολιτιστικό κέντρο της Ελλάδας. Πήρε το όνομά της με πρωτότυπο τρόπο, σε συμβούλιο που έγινε το 1823 από τους πρώτους οικιστές της πόλης έξω από τη μητρόπολη (Μεταμόρφωση) και ονομάστηκε Ερμούπολη προς τιμή του αρχαίου θεού του εμπορίου Ερμή.
Η Ερμούπολη άρχισε να κατοικείται από τους πρόσφυγες που ήρθαν σταδιακά στο νησί από τη Μικρά Ασία, τη Χίο, την Κάσο, τα Ψαρά και την Κρήτη το 1822. Αρχικά περί τους 30.000 πρόσφυγες είχαν εγκατασταθεί στην Τήνο, λόγω όμως της πανούκλας που είχε ενσκήψει μεταφέρθηκαν στην Σύρο σε καλύβες ή στην Άνω Σύρο. Τα σχέδια της ελληνικής κυβέρνησης για μετεγκατάστασή τους σε άλλα μέρη δεν πραγματοποιήθηκαν και τελικά παρέμειναν στη Σύρο.
Η ύπαρξη καθολικών στη Σύρο είχε θέσει το νησί υπό την προστασία των δυτικών μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Έτσι οι πρόσφυγες αναζήτησαν στο νησί της Σύρου κυρίως ασφάλεια. Από τις εσωτερικές αυτές μεταναστεύσεις, εξάλλου, έχουν πάρει το όνομά τους κάποιες συνοικίες της Ερμούπολης, όπως το «Βροντάδο».
Το 1823 οι πρόσφυγες έκτισαν τον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στην κορυφή του λόφου γύρω από τον οποίο έχει χτιστεί η Ερμούπολη. Σήμερα αποτελεί την Μητρόπολη των Ορθοδόξων κατοίκων της Σύρου.
Το 1833, 11 χρόνια από τη στιγμή που έφτασαν οι πρώτοι πρόσφυγες στο νησί έκτισαν το πρώτο δημόσιο Γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας με γυμνασιάρχη το Νεόφυτο Βάμβα. Από το γυμνάσιο της Σύρου αποφοίτησε αρκετά χρόνια μετά ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Την ίδια εποχή ιδρύθηκε το πρώτο εργοστάσιο βυρσοδεψίας στην Σύρο και χτίστηκε το λιμάνι της πόλης. Τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους τα περισσότερα από τα ξένα πλοία έπιαναν μόνο Σύρο απ’ όπου γινόταν το διαμετακομιστικό εμπόριο με την υπόλοιπη Ελλάδα, τη Ρωσία και την Ανατολή. Η συμμετοχή της καθολικής κοινότητας στην αστική ανάπτυξη ήταν πολύ περιορισμένη: το 1879 εκπροσωπούσε το 1,7% του πληθυσμού, το 1907 το 3,1%, το 1928 το 6,4%, ενώ το 1961 είχε το 7,3%.
Μεταξύ 1840 και 1880 η Ερμούπολη αναπτυσσόταν ραγδαία και μετατράπηκε σε κοσμοπολίτικη υδροκεφαλική πόλη, απόρροια μαζικής εξωτερικής εισόδου μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, με αναπτυγμένη αστική τάξη: το 1856 αναφέρεται ως η δεύτερη πόλη μετά την Αθήνα σε πληθυσμό.
Το 1844 η αρτισύστατη Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ίδρυσε το πρώτο υποκατάστημά της στην Ερμούπολη. Το 1848 άρχισε να χτίζεται η αριστοκρατική συνοικία της Σύρου, τα Βαπόρια και ναός του Αγίου Νικολάου. Το 1864 εγκαινιάστηκε το θέατρο «Απόλλων», έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό.
Το επιβλητικό δημαρχείο της πόλης κτίστηκε από τον Ερνστ Τσίλλερ το 1876-1891. Το Φεβρουάριο του 1879 δημιουργήθηκε στην Ερμούπολη το πρώτο, στην Ελλάδα εργατικό Σωματείο. Το 1880, με απόφαση του δήμου Ερμούπολης, στήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μνημείο στον άγνωστο στρατιώτη του αγώνα του 1821.
Η Ερμούπολη άρχισε να παρακμάζει μετά το 1880 με την άνοδο του λιμανιού του Πειραιά, οπότε και ο κύριος όγκος του εμπορίου άρχισε να διεξάγεται από εκεί.
Σήμερα είναι ένα σπουδαίο τουριστικό, εμπορικό αλλά και διοικητικό κέντρο καθώς είναι η έδρα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου που περιλαμβάνει τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα, καθώς η έδρα της νομαρχίας Κυκλάδων.
Τα τελευταία χρόνια με τις καίριες επεμβάσεις και αποκαταστάσεις στα νεοκλασικά κτίρια, και σε όλους τους δημόσιους χώρους, η Ερμούπολη είναι μια πανέμορφη πόλη που τίποτε δεν έχει να ζηλέψει από την περασμένη αίγλη της.
Η έντονη τουριστική, πνευματική και πολιτιστική κίνηση έχουν βάλει την Ερμούπολη στον 21ο αιώνα, με τους καλύτερους οιωνούς.
